Iphigénie en Aulide – Iphigénie en Tauride, gezien en gehoord in Grand Theatre Aix en Provence op 8 juli 2024 tijdens het festival d’Aix en Provence
Op het podium een rij van vier woonvertrekken, volledig transparant en stijlvol ingericht met aan weerszijden een slaapkamer met daartussen een vergaderruimte en een ontvangstruimte. Halverwege de ouverture van Iphigénie en Aulide steekt koning Agamemnon (Russell Braun), in paars pak, van wal. Met zijn diepe bariton zingt hij over zijn verdriet zijn dochter Iphigénie te verliezen, want hij zal haar moeten offeren. Dankzij dit offer aan de godin Artemis zullen de Grieken de slag met de Trojanen winnen, aldus de ziener Clachas.
Irit van der Veldt
Zijn bruidsboeket legt Achilles (de Australische tenor Alasdair Kent) liefdevol op de benen van zijn dode bruid. Lachend en gebogen over het lijk kijken haar moeder, Clytemnestra (de Franse sopraan Véronique Gens), haar vader, Agamennon, en haar aanstaande echtgenoot, Achilles, naar de fotograaf. Het is dit moment dat moet worden vastgelegd als begin van de oorlog om Troje te heroveren. Met dit offer hebben zij de goden op hun wenken bediend en kan de oorlog met Troje beginnen. Allen zijn verheugd.
Een mensenoffer voor het landsbelang
Nog tot 16 juli 2024 zijn de twee opera’s, Iphigénie en Aulide – Iphigénie en Tauride van Willibald Gluck, als één geheel te zien tijdens het festival d’Aix en Provence. Troje moet worden heroverd en daar kijkt men naar uit in Iphigénie en Aulide. Men danst, lacht, viert feest in gepaste kleurijke outfit. Dat daarvoor het jonge meisje Iphigenie (Corinne Winters) moet worden geofferd, deert het volk, maar bij de familie overheerst trots. Het landsbelang is hiermee gediend waardoor verdriet verdwijnt.
Twintig jaar later, in Iphigénie en Tauride, is de sfeer gekanteld: vrijwel alle leden van de familie zijn dood en loopt het volk in vodden door de vervallen gebouwen. Als ontzielde en ontredderde wezens proberen ze de dagen te vullen met angst zaaien, beschuldigingen en bedreigingen om zo hun karakter nog enigszins te onderscheiden.
Gedurende de hele opera bewegen de zangers zich in de vertrekken, en het koor ook soms onder het podium. Met deze geconcentreerde setting probeert de Russische regisseur Dmitri Tcherniakov te voldoen aan de wens van Gluck een opera te componeren waarin emoties goed tot hun recht komen met beperkte middelen. Voor deze regisseur is het belangrijk een opera te tonen over oorlog, waarbij de banaliteit ervan ook door het publiek kan worden ervaren. Slechts spelen met tinnen soldaatjes is voor Tcherniakov kinderspel en niet te vergelijken met wat een echte oorlog behelst. Zijn productie dient als eyeopener voor de ontmenselijking die een volk te wachten staat wanneer een oorlog zich daadwerkelijk aandient.
Authentieke instrumenten met royale expressiviteit
Met haar barokensemble Le Concert d’Astrée slaagt de Franse dirigent Emmanuelle Haïm erin de opera op verbluffende wijze met koor en orkest te begeleiden. Het zijn de authentieke instrumenten en het zuivere en heldere koorgeluid die de opera voorzien van grote emotie en royale expressiviteit. Een fijne basis voor sopraan Corinne Winters om haar aria’s goed tot hun recht te laten komen. Met haar warme en heldere stem weet ze iedereen te bereiken en te overtuigen als ook in haar spel. En niet te vergeten Achilles die als tenor alles geeft om zijn liefde voor Iphigénie te presenteren. Dat ook hij in zijn spel zeer vermakelijk is, maakt zijn rol extra interessant.
Dwingend pamflettisme over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne
Al met al een opera om van te genieten en om naar uit te kijken. Een opera die goed is doordacht en klopt. Toch zijn er punten van aandacht: dat halverwege de tweede opera, Iphigénie en Tauride, eentonigheid overheerst door het alsmaar herhalende spektakel tussen Orestes, de broer van Iphigénie, en Pylades (een vriend van beiden) – waarbij de vraag wordt gesteld wie moet worden gedood – is een aandachtspunt. Zeker, het doel het uitzichtloze bestaan en de ontmenselijking tonen heeft een functie en slaagt maar het vraagt aan het eind ook veel van het publiek. Enige reflectie had deze aanhoudende misere kunnen doorbreken.
Het vrijwel eenvormige toneelbeeld is noodzakelijk maar mist aan dynamiek. Hierdoor is twee keer twee uur luisteren en kijken een hele opgave in een warme concertzaal midden in de zomer.
Daarnaast is het expliciet aandacht vragen voor de oorlog tussen Rusland en Oekraïne door het aantal doden, gewonden, jonge wezen en gehandicapten af te beelden, begrijpelijk voor een Russische regisseur, maar het komt ook wat dwingend over. Ook wij in het westen zijn immers op de hoogte en zijn bezorgd over wat zich daar afspeelt. Al hebben we het gevoel als burgers nog slechts zijdelings betrokken te zijn; we zijn geïnformeerd en zullen het hier grotendeels, gelukkig, kunnen doen met de tinnen variant.
En ten slotte de ziener Clachas. Met zijn verzonnen praatjes misleidt hij het volk en begeleidt delen ervan de afgrond in. Die rol had prominenter uitgespeeld mogen worden want hij is de aanstichter van het kwaad. Zo zou deze opera de actualiteit nog dichter kunnen raken zonder afbreuk te doen aan het oorspronkelijke barokke concept.
Regisseur: Dmitri Tcherniakov
Dirigent koor en orkest: Emmanuelle Haïm
IPHIGÉNIE EN AULIDE
- Iphigénie: Corinne Winters
- Agamemnon: Russell Braun
- Clytemnestre: Véronique Gens
- Achille: Alasdair Kent
- Clachas: Nicolas Cavallier
IPHIGÉNIE EN TAURIDE
- Iphigénie: Corinne Winters
- Oreste: Florian Sempey
- Pylade: Stanislas de Barbeyrac
En verder: https://festival-aix.com/en/programmation/opera/iphigenie-en-aulide-iphigenie-en-tauride